Zonder onze vertrouwde relaties zijn we eenzaam

Derrick, eenzaamheid staat sinds een paar jaar in de schijnwerpers in de media en samenlevingen wereldwijd. Sommigen noemen het een "pandemie” en het Verenigd Koninkrijk heeft zelfs een ministerie van eenzaamheid in het leven geroepen. Hoe zou u op basis van de bevindingen uit uw onderzoek eenzaamheid definiëren? Wat is er in onze wereld gebeurd, dat eenzaamheid zo veel vaker voorkomt?

Alvorens de definitie van eenzaamheid te geven, moeten we eerst bekijken waarom deze kwestie belangrijk is en vooral op dit moment. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen die prettige relaties onderhouden met familie, vrienden en hun gemeenschap gelukkiger zijn, minder gezondheidsproblemen hebben, een betere cognitieve functie hebben, minder depressief zijn en langer leven. Op dezelfde manier is ook duidelijk geworden dat menselijke aanraking en de fysieke vertoning van zorgzaamheid belangrijk zijn voor de sociale verbinding en binding, maar ook voor het psychologische welzijn. Een gebrek aan diepere relaties met contactmomenten kan zich echter manifesteren in geestelijke gezondheidsproblemen zoals angst, depressie, aanpassingsstoornissen, chronische stress, slapeloosheid en zelfs cognitieve achteruitgang op latere leeftijd. In ons onderzoek hebben we verschillende definities van eenzaamheid getest en ontdekten we dat het definiëren van eenzaamheid qua relaties cruciaal is. We definiëren eenzaamheid als het ontbreken van vertrouwde en kwalitatieve relaties. Relaties die gewaardeerd, vertrouwd en gewenst zijn vanuit verbindingen zijn belangrijk voor ons als mens. Bij het ontbreken van dergelijke relaties zijn we dus eenzaam. Uit het onderzoek bleek dat één op de vijf mensen in de wereldwijde steekproef zich regelmatig eenzaam voelt.
Uit kwalitatieve interviews bleek dat velen het "zich eenzaam voelen" zien als een gebrek aan emotionele steun, de afwezigheid van iemand om mee te praten of de perceptie dat niemand ze begrijpt. Met andere woorden: het gevoel van eenzaamheid gaat minder over fysiek alleen zijn en meer over een gebrek aan emotionele steun en gewaardeerde relaties.
Hoewel eenzaamheid iedereen op elk moment kan treffen, is er nu een andere lens waardoor het probleem onderzocht moet worden: de wereldwijde COVID-19-pandemie en de maatregelen op het gebied van afstand houden en gedwongen sociaal isolement. Mensen over de hele wereld houden afstand van elkaar, gaan thuis in sociaal isolement, dragen mondkapjes, omhelzen niemand meer en raken niemand meer aan. De pandemie maakte ook duidelijk hoe de sociale gezondheidsdeterminanten en systemische factoren individuen, gezinnen en gemeenschappen aan het grootste risico hebben blootgesteld.

Hoe komen we te weten of we een risico lopen? Wat maakt ons eenzaam en wie wordt er het meest getroffen?

Als we kijken naar het complexe vraagstuk van de eenzaamheid, dan moeten we ook rekening houden met degenen die elementen ervaren die daaraan bijdragen, zoals het sociale isolement. Zowel een gevoel van alleen zijn en van isolement (fysiek of sociaal) dragen bij aan eenzaamheid. Daarom moeten mensen die één van deze factoren regelmatig ervaren, nader bekeken worden om het volledige beeld van de eenzaamheid echt te begrijpen. Meer dan een kwart van de ondervraagde mensen zegt zich regelmatig fysiek of sociaal geïsoleerd te voelen, ongeacht of dit al dan niet hun keuze was. Samen met degenen die zeggen dat ze zich eenzaam voelen, ervaart dus meer dan een derde van de mensen regelmatig minimaal één van deze factoren van eenzaamheid. Daarom lopen zij gevaar.

Het zal u wellicht verbazen, maar het zijn niet de oudere mensen die vaker last hebben van eenzaamheid, maar juist de jongere. Vier op de tien mensen in de leeftijd van 18-34 jaar voelen zich eenzaam. Het zal minder verbazing wekken – en dat maakt het niet minder belangrijk – dat je meer kans hebt om eenzaam te zijn, als je vrijgezel bent, introvert, een lager inkomen hebt, een handicap hebt, worstelt met een geestelijke gezondheidstoestand, beperkt mobiel bent en als je geen stabiele vaste baan hebt. Dit betekent overigens niet dat je je niet eenzaam kunt voelen, als je in precies de tegenovergestelde situatie zit van wat ik net beschreef. Het betekent echter dat we vanuit maatschappelijk oogpunt veel mensen over het hoofd zien, als we de eenzaamheid onder deze groepen niet aanpakken.

Tijdens deze wereldwijde pandemie zijn we allemaal – min of meer – geïsoleerd van onze kennissen, collega's, vrienden en in de ernstigste gevallen ook van onze nauwste relaties. Hoe beïnvloedt dit ons geluk en ons welzijn?

De trends uit het kwalitatieve onderzoek waren gemengd. Dit wijst erop dat de pandemie uiteenlopende gevolgen heeft gehad voor de eenzaamheid. Sommigen voelen zich fysiek meer geïsoleerd als gevolg van COVID-19, terwijl anderen sommige relaties in deze tijd juist hebben versterkt. In onze kwalitatieve interviews hoorden we dat tijdens de pandemie velen de fysieke interacties met familie en vrienden missen en dat zij ernaar verlangen om ze weer te zien, in het echt tegenover elkaar of in elk geval met elkaar in de nabijheid. Hoewel velen technologie gebruiken om contact te houden, geven de meesten toe dat niets de fysieke interactie kan vervangen. Voor sommige respondenten zorgt het feit dat iedereen door de pandemie geïsoleerd ervoor dat ze minder last hebben van het isolement. Veel respondenten vinden dat ze nu minder druk voelen om te socialiseren en zij zijn blij met de extra vrije tijd die ze nu hebben. Sommigen hebben zelfs relaties weten te versterken door frequentere communicatie. Je kent misschien ook vrienden en familieleden die blij zijn dat ze hun tijd nu kunnen richten op de mensen die dicht bij hen staan. Bijvoorbeeld door het ondersteunen, helpen en verzorgen van oudere dierbaren in hetzelfde gezin.
Anekdotische informatie uit kwalitatieve interviews wees erop dat COVID-19 het gevoel van eenzaamheid en isolement drastisch verhoogt. De kwantitatieve onderzoeksresultaten toonden daarentegen aan dat de pandemie slechts in geringe mate bijdroeg aan een groter isolement (zowel fysiek als sociaal), terwijl het niet veel bijdroeg aan eenzaamheid qua gebrek aan vertrouwde, kwalitatieve relaties. Bijna een kwart (23%) zegt zich altijd of vaak alleen te voelen tijdens de pandemie. Dit percentage ligt niet veel hoger dan de 19% voor de pandemie. Dit geeft aan dat, hoewel de beperkingen het duidelijk moeilijker maken om relaties met anderen te onderhouden, deze onze bestaande betekenisvolle relaties ook niet heel gemakkelijk tenietdoen. Volgens onze studie had COVID-19 echter wel een negatieve invloed op het geluk. Voor de pandemie gaf 57% aan dat ze gelukkig waren. Dit daalde tijdens de pandemie tot één op vier (42%).
Hoewel het algemene gevoel van eenzaamheid tijdens COVID-19 niet aanzielijk is toegenomen, is het aantal mensen dat regelmatig minimaal één factor van eenzaamheid ervaart wél toegenomen. Voorafgaand aan COVID-19 zei ongeveer een derde (36%) in de wereldwijde steekproef regelmatig minimaal één factor van eenzaamheid te ervaren. Tijdens COVID-19 steeg dit percentage naar 44 procent. Dit geeft aan dat een grotere groep een risico op eenzaamheid loopt als gevolg van de pandemie.

Laten we onze relaties eens nader bekijken. Welke relaties hebben we nodig en hoeveel relaties zijn gelukkig en immuun voor eenzaamheid? Wat houdt ons tegen om dergelijke relaties op te bouwen en er mee bezig te zijn?

Uit onze kwalitatieve interviews weten we dat de ideale relatie gebaseerd is op wederzijds vertrouwen, liefde en respect. Beide partijen dienen evenveel tijd en moeite te investeren en regelmatig te communiceren. De mensen waren heel duidelijk over wat ze uit deze relaties willen. Ze willen bijvoorbeeld over alles kunnen praten zonder angst voor een oordeel. Daarnaast willen mensen weten dat ze op elkaar kunnen vertrouwen in tijden van nood. Gedeelde waarden blijken ook erg belangrijk te zijn. Heel praktisch betekent dit, dat ze hun zorgzaamheid tonen door contact op te nemen om te kijken hoe het gaat. Voor frequente contactmomenten beschouwen zij persoonlijke interacties als ideaal, omdat dit de banden versterkt. Als mensen elkaar niet persoonlijk kunnen zien, dan zijn telefoongesprekken of sms'jes het beste alternatief. Over het geheel genomen zouden dergelijke contactmomenten naar hun mening minstens wekelijks moeten plaatsvinden, voor sommigen zelfs dagelijks.

De vraag was wat ons ervan weerhoudt om deze relaties op te bouwen. Onze kwalitatieve interviews brachten een aantal factoren aan het licht die een sterke relatie in de weg zouden staan. Enkele benoemde problemen zijn onder andere de afstand tot elkaar en de beperkte mogelijkheden tot persoonlijke ontmoetingen met sterke connecties waarbij beide partijen elkaar ondersteunen met diepgaande gesprekken. Voor anderen was het een gebrek aan initiatief vanuit beide partijen – zij hadden contact kunnen zoeken, maar dat deden ze niet. Sommigen haalden zelfs eerdere moeilijkheden in de relatie aan, waarbij meningsverschillen niet werden uitgepraat en daardoor een barrière blijven. Over het algemeen lieten onze kwantitatieve bevindingen zien dat bij mensen die anderen hebben waar ze op kunnen rekenen en die ze kunnen vertrouwen, meer kans hebben om gelukkig te zijn en minder kans hebben om regelmatig factoren van eenzaamheid te ervaren. Degenen die zeggen dat ze niemand hebben waarop ze kunnen rekenen of die ze in vertrouwen kunnen nemen, lopen meer risico om regelmatig factoren van eenzaamheid te ervaren. Zij zijn ook degenen die zeggen dat ze zich niet begrepen voelen, die zich niet kunnen openstellen of echt zichzelf kunnen zijn en die zouden willen dat ze met meer mensen een diepgaandere relatie zouden hebben. Al deze onvervulde behoeften resulteren in gevoelens van eenzaamheid, angst en verdriet.

Tijdens de coronacrisis zijn de meesten van ons zeer terughoudend met wie we zien, ontmoeten en aanraken. Heeft uw onderzoek aangetoond, hoe we met andere mensen zouden willen omgaan in vergelijking met hoe we nu met hen omgaan? Wat betekent dit voor onze gevoelens van eenzaamheid?

Omdat eenzaamheid verband houdt met onze relaties met nauwe verbindingen, hebben we gekeken naar de benadering van degenen die eenzaam zijn in vergelijking met de benadering van degenen die niet alleen zijn voor wat betreft verbindingen. Het kwantitatieve onderzoek toonde aan dat mensen meestal via de telefoon of via sms/sociale media een verbinding tot stand brengen, anderen uitnodigen voor een hapje of een drankje of een afspraak maken om bij hen thuis langs te gaan.

Bij het omgaan met de eenzaamheid ontdekten we dat ongeveer twee derde van de mensen zich meer op solistische activiteiten toeleggen of op activiteiten die je alleen doet – bijvoorbeeld tv kijken, naar muziek luisteren of dutten. Ongeveer de helft zoekt contact met anderen via technologie, gevolgd door persoonlijk contact. Als ze een factor van eenzaamheid ervaren, blijkt uit onze wereldwijde steekproef dat slechts een handvol mensen vertrouwt op klinische interventies. Denk hierbij aan het raadplegen van een professional in de geestelijke gezondheidszorg of het nemen van voorgeschreven medicatie. Dit zijn belangrijke bevindingen om te bekijken hoe we – als samenleving of gemeenschap – mensen die getroffen zijn door eenzaamheid kunnen helpen. We moeten begrijpen dat eenzaamheid gepaard gaat met aarzeling om het initiatief te nemen om contact te zoeken. De voormalige Amerikaanse directeur-generaal van de gezondheidsdienst en auteur Vivek Murthy noemt dit de 'eenzaamheidsparadox'. Samenzijn met anderen kan helpen, maar het nemen van initiatief is een grote barrière.

NIVEA heeft zich ertoe verbonden om het belang van menselijke aanraking aan te halen en meer saamhorigheid te creëren. Wat bent u in uw onderzoek te weten gekomen over menselijke aanraking? Hoe belangrijk is het voor onze nauwe banden en de bredere kring van mensen met wie we omgaan?

Wanneer je je alleen voelt, dan kan het helpen om dicht bij je echtgenoot, kinderen of ouders te zijn of om hen fysiek aan te raken. Voor mensen die zich regelmatig alleen voelen (19%), of die regelmatig minimaal één factor van eenzaamheid ervaren (36%), heeft de aanwezigheid of fysieke aanraking van anderen – zelfs nauwe banden – echter minder effect.
Over het algemeen geven mensen die zich alleen of eenzaam voelen de voorkeur aan een menselijke aanraking van iemand met wie ze een sterke relatie onderhouden. Bij degenen die minder dicht bij hen staan, geven ze er de voorkeur aan om bij deze mensen in de buurt te zijn in plaats van dat ze hem of haar daadwerkelijk aanraken. In de kwalitatieve interviews kregen we ook te horen dat aanraking in vergelijking met nabijheid afhankelijk is van de mate van verbinding: Een knuffel of omhelzing kan een grote invloed hebben op hoe iemand zich voelt - al moet de knuffel of omhelzing dan wel afkomstig zijn van een persoon waarbij je je op je gemak voelt. Als het de juiste persoon is, dan kan menselijke aanraking ervoor zorgen dat iemand zich geliefd, veilig en minder alleen voelt. Mensen vertelden hoe dit hen helpt om stress te verlichten, zich geliefd te voelen en sterke banden op te bouwen. Kortom: menselijke aanraking is een geweldig hulpmiddel om bestaande sterke relaties met verbindingen verder te versterken en in stand te houden.

Laten we eens kijken naar degenen die risico's lopen en kwetsbaar zijn. Wat bent u te weten gekomen over effectieve interventies om hen uit hun eenzaamheidscrisis te helpen? Wat kunnen we als samenleving doen? Wat kan een merk doen om ondersteuning te bieden? En wat kunnen wij allemaal doen om onszelf te beschermen?

Mensen doen allerlei dingen als zij zich alleen of geïsoleerd voelen. Zoals ik al zei neigt twee derde van de mensen echter meer naar solo-activiteiten. De helft van de mensen zoekt contact met anderen via technologie. Ongeveer een op de vier zoekt persoonlijk contact met iemand. Dan zijn er ook nog mensen die een professional of coach in de geestelijke gezondheidszorg raadplegen. Wat van belang is om te weten: Ongeveer een derde van de mensen die regelmatig minimaal één factor van eenzaamheid ervaren, komen waarschijnlijk tot op zekere hoogte in contact met anderen. Ze plannen telefoongesprekken of videochats met familie en vrienden, nemen deel aan een groepsactiviteit die ze leuk vinden, ontvangen telefoontjes of praten met hun psychische of klinische therapeut.
Interventies moeten het publiek voorlichten over de werkelijke risicofactoren van eenzaamheid. Leiders en belangrijke stakeholders, waaronder merken, moeten zich richten op het voorlichten en informeren van degenen die het meeste risico lopen. Zij kunnen hierbij gebruik maken van social issue marketing over factoren die bijdragen aan eenzaamheid. Daarnaast kunnen merken helpen bij het bevorderen van zelfevaluaties op het gebied van relaties en verbindingen. Ook kunnen zij campagnes ondersteunen of ontwikkelen die individuen aanzetten tot communicatie met hun dierbaren. Denk aan de 'eenzaamheidsparadox': zij die eenzaam zijn, hebben de neiging om alleen te blijven. Ook al zijn ze actief en gaan ze uit, ze neigen steeds meer naar 'solo-activiteiten'. Ze gaan bijvoorbeeld wel naar een concert, maar gaan niet het gesprek aan met anderen. Of ze zijn verbonden via sociale media of via een sociale groep, maar zijn niet betrokken bij betekenisvolle gesprekken. Merken kunnen helpen om dit te overwinnen. Zij kunnen eenieder die zich eenzaam voelt en alle anderen aansporen om contact te zoeken.
Zoals ik al eerder zei: sterke relaties zijn cruciaal om gevoelens van eenzaamheid en isolement te verzachten. Als individuen hun eigen verbindingen nauwkeurig beoordelen en begrijpen hoe ze sterkere, betekenisvollere relaties kunnen opbouwen – vooral na grote levensgebeurtenissen of veranderingen in de levensstijl – dan hebben ze de middelen om hun relaties te versterken als een manier om hun eigen eenzaamheid of isolement te voorkomen.

Derrick Feldmann

Onderzoeker en adviseur voor stichtingen en bedrijven op het gebied van wereldwijde maatschappelijke vraagstukken. Derrick Feldman is directeur van Ad Council Edge, de strategische adviesdivisie van Ad Council die adviseert tijdens de beginfases van Public Engagement-programma's. Daarnaast leidt hij een onderzoek naar de manier waarop stichtingen en bedrijven de publieke belangstelling en betrokkenheid voor maatschappelijke kwesties kunnen stimuleren. Hij is de auteur van The Corporate Social Mind and Social Movements For Good: How Companies and Causes Create Viral Change.